Trong cuốn gia phả của họ ta có ghi về ông Trần Đăng Đạt đòi thứ 3 như sau:
TRẦN ĐĂNG ĐẠT
(Đời thứ: 3)
Con Ông: Đệ Nhị Thế Tổ
Ông là con của Đệ Nhị Thế Tổ. Hiện vẫn chưa rõ ngày sinh và ngày mất của ông. Phần mộ của ông được an táng tại Nghĩa Trang Họ Đại Tông.
Ông sinh được năm người con:
- Trần Đăng Phúc: Có tên là Ông Sắt ở Thị Xã Hà Tĩnh, mất liên lạc nên không sõ con cháu
- Trần Đăng Trình: Ông Trình đậu hai khóa Tú Tài làm thừa lại tỉnh Nghệ Tĩnh.Vợ là Trần Thị Thảo sinh được hai người con trai: Trần Đăng Quán và Trần Đăng Đá
- Cố Đồ: Tên thường gọi không rõ, do làm nghề dạy học nên gọi là Cố Đồ, Được phong Lê Triều Hiệu Sinh, Cố đồ sinh hai trai một gái: Thị Ninh, Trần Đăng Bình, Trần Đăng Sinh
- Trần Đăng Tâm: Thường gọi là Cố Chính, Ông làm ruộng và nghề Thầy Âm, Con của Ông là Trần Đăng Định
- Trần Thị Cường: Chồng Bà là Trương Quốc Bảo ( Gọi là Quan Cụ), Ông Bà sinh được ba người con, nhưng có Trương Quốc Dụng đậu tiến sỹ Thượng Thư Bộ Hình triều Nguyễn
Như vậy ba người con của
Bà Cường trong đó có Ông
Trương Quốc Dụng là bài vai với ông
Trần Đăng Quán,
Trần Đăng Đá,
Thị Ninh,
Trần Đăng Bình,
Trần Đăng Sinh,
Trần Đăng Định.
Còn về Ông TRƯƠNG QUỐC DỤNG là một tấm gương sáng. Là niềm tự hào của Quê hương.
ĐẠI HỌC SỸ
TRƯƠNG QUỐC DỤNG
(1797 - 1864)
Trên trang Bách Khoa Toàn Thư (
http://vi.wikipedia.org) ghi ông:
Trương Quốc Dụng
Trương Quốc Dụng (
1797–
1864), khi trước tên là
Khánh, tự:
Dĩ Hành; là danh thần, là
nhà văn, và là người có công chấn hưng lịch pháp
Việt Nam thời
Nguyễn.
Thân thế và sự nghiệp
Trương Quốc Dụng sinh ngày 5
tháng Chạp năm
Đinh Tỵ (
1797) tại làng Phong Phú; nay là xã Thạch Khê, huyện
Thạch Hà, tỉnh
Hà Tĩnh.
Tổ tiên ông từ
Thăng Long (
Hà Nội) vào định cư ở đất Phong Phú từ năm
1549, có nhiều người làm quan lại. Cố nội ông là Trương Quốc Nghìn làm Chánh bảo vệ kinh thành
Thăng Long thời
Hậu Lê. Ông nội ông là Trương Quốc Kỳ, đỗ đầu Hương cống (khoa thi
1753), là thầy dạy Thái tử
Lê Duy Vĩ. Cha ông là Tú tài Trương Quốc Bảo, một thầy giáo nổi tiếng hay chữ, được phong hàm Trung thuận đại phu). Mẹ ông là bà Trần Thị Cường.
Thuở nhỏ, Trương Quốc Dụng nổi tiếng thông minh, chăm chỉ, ham mê sách vở và có tài văn chương. Dưới triều
Minh Mạng, năm
1821, ông thi đỗ Tú tài. Năm
1825, ông thi đỗ
Cử nhân, và đỗ
Tiến sĩ khoa
Kỷ Sửu (
1829).
Ban đầu (
1830), ông được bổ làm Tri phủ phủ
Tân Bình (
Gia Định), sau đổi về kinh (
Huế) làm Biên tu ở viện Hàn lâm, dần thăng đến
Hình bộ lang trung. Vì phạm lỗi, bị bãi quan, sau cho theo
bộ Lại để lấy công chuộc tội
[1].
Năm
1833, ông được khởi phục chức Tư vụ để vào quân thứ ở Phiên An (
Gia Định). Ở đây, ông theo Tham tán đại thần
Trương Minh Giảng tham gia việc đánh dẹp cuộc nổi dậy của
Lê Văn Khôi, và đánh đuổi quân
Xiêm La vào năm
1833-
1834[1]. Khi việc yên, ông được cất lên làm Chủ sự, rồi lần lượt trải các chức: Viên ngoại lang
bộ Hộ, Án sát sứ
Quảng Ngãi và
Hưng Yên.
Năm đầu
Thiệu Trị (
1841), ông về làm quyền biện công việc
bộ Lễ, sau thăng chức Tả thị lang, lần lượt trải thêm ba bộ là
bộ Lại,
bộ Hình và
bộ Công. Năm
1846, thăng ông làm Thự Tả Tham tri bộ Công.
Tự Đức năm đầu (
1848), Trương Quốc Dụng dâng sớ trình bày 4 việc, được vua khen và cho thi hành. Đó là:
"dè dặt tài dụng, thương xót việc hình ngục, tinh giảm sự tiêu phí vô ích, và sửa đổi thói tật của sĩ phu" [2].
Biết tài, nhà vua sung ông làm Kinh duyên giảng quan, kiêm coi Khâm thiên giám và giữ ấn triện Đô sát. Sau ông thăng làm Thượng thư
bộ Hình, sung Quốc sử quán Tổng tài
[3]. Theo sử liệu thì ông cũng từng được cử đi chấm thi ở các trường
thi Hương,
thi Hội nơi
đất Bắc[4].
Tháng 5 (
âm lịch) năm
1862, quân
Tạ Văn Phụng vây hãm thành tỉnh
Hải Dương. Nghe theo lời đình thần đề cử, nhà vua sung Trương Quốc Dụng (khi ấy đang chức Thượng thư
bộ Hộ) làm Hải Yên Thống đốc quân thứ.
Từ
Hưng Yên, Trương Quốc Dụng cùng với
Đào Trí và
Phan Tam Tỉnh dẫn quân đi đánh, lấy lại được phủ
Bình Giang, rồi thành tỉnh
Hải Dương. Nhưng sau khi ông theo cửa tây vào thành, thì bị quân đối phương vây lại. Từ trong thành, ông bày kế cho quân ra đánh, phá vỡ được. Sau trận, ông được thăng làm Hiệp tá, Đào Trí được thăng làm Thống chế
[5].
Năm
1863, thăng ông làm Hiệp biện đại học sĩ, nhưng vẫn làm Thống đốc quân vụ như cũ.
Tháng 6 (
âm lịch) năm
1864, đạo quân thứ Hải Yên đánh nhau với quân
Tạ Văn Phụng tại La Khê (nay thuộc xã Tiền An, huyện
Yên Hưng, tỉnh
Quảng Ninh). Quan quân
nhà Nguyễn thất thế, bị quân thủy bộ của đối phương vây kín. Trương Quốc Dụng (khi ấy đang chức Hiệp thống), Tán lý
Văn Đức Khuê, Tán tương Trần Huy San đều chết trận. Chưởng vệ Hồ Thiện bị bắt sống không chịu khuất mà chết, còn biền binh thì bị thương và chết rất nhiều
[6].
Thương tiếc, vua
Tự Đức sai người đưa quan tài về táng ở quê (làng Phong Phú), đồng thời sai quan đến tế.
Năm
1865, bàn định công tội, nhà vua phán rằng:
"Trận đánh tại La Khê...Trương Quốc Dụng suy tính thất cách, tội ấy cố nhiên khó chối từ được, nhưng trẫm nghĩ Quốc Dụng là người giúp việc cũ…bị dao ngăn đạn lạc đến nỗi bỏ mạng nơi chiến trường, rất đáng tiếc. Chuẩn cho truy tặng (ông) hàm Đông các Đại học sĩ". Đến năm
1880, Trương Quốc Dụng được thờ ở đền Trung Nghĩa (
Huế)
[7].
Con ông là Trương Quốc Quán, đỗ
Cử nhân, sau mộ quân nghĩa dũng đi theo quân thứ của cha (khi cha ông được cử làm Hải Yên Thống đốc quân thứ), được đặc cách làm Chủ sự
[8].
Tác phẩm
Tác phẩm của Trương Quốc Dụng có:
- Trương Nhu Trung thi tập (Tập thơ Trương Nhu Trung) bằng chữ Hán.
- Thoái thực ký văn (Ghi chép những điều nghe được lúc lui về dùng cơm) viết bằng chữ Hán, gồm 8 quyển. Đây là một công trình tổng hợp nửa khảo cứu, nửa bút ký, ghi sơ sài nhiều việc, được xếp theo các thể loại sau:
- - 1/ Phong vực: nói về sự thay đổi của sông núi, đường sá từ thời Hùng Vương đến thời Minh Mạng. Có phụ chép về Cao Miên, Tiêm La và Miến Điện...
- - 2 và 3/ Chế độ: nói về tước cấp, bổng lộc, khoa cử (văn võ), quân chế, thuế lệ, tiền văn, quân cấp công điền...từ thời Lý đến thời Minh Mạng.
- - 4/ Nhân phẩm: nói về học hành và các nhân vật lịch sử từ thời Trần đến thời Minh Mạng.
- - 5/ Cổ tích (có phụ phần sơn xuyên): Phần nhiều nói về các đình chùa, miếu mạo, thành trì,...ở miền Trung và và miền Bắc Việt Nam. Về Lam Thành sơn (thuộc Nghệ An) có nói đến chuyện đồng trụ (cột đồng Mã Viện). Về sông có nói thêm về các đê điều.
- - 6/ Trưng ký (những điều lạ): ghi các chuyện thần thoại có liên quan đến các nhân vật lịch sử Việt Nam.
- - 7/ Tạp sự (chuyện vặt): ghi các chuyện vặt về thơ văn, thi cử, thành thánh, xử án,...
- - 8/ Vật loại: nói về cây cối, thóc lúa, ngô khoai chim muông,...và các loại khác như hoa, gỗ, tre, chè,...[9]
Ngoài ra, ông còn biên tập sách
Chiếu biểu luận thức (
Bàn về cách thức của chiếu, biểu) và tham gia duyệt sách
Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (
Kính vâng san định sử Việt đại cương và chi tiết làm tấm gương soi suốt cổ kim). Nhân việc này, ông có làm bài "Khâm định vịnh sử phú" (
Phú vâng mệnh vua vịnh sử).
Ghi nhận công lao
Sử
nhà Nguyễn là
Đại Nam chính biên liệt truyện, có đoạn chép về Trương Quốc Dụng như sau:
- "Quốc Dụng là người trầm tĩnh, dẫu làm quan (song) chưa từng rời quyển sách, mọi người đều suy tôn là học rộng…Tương truyền là nhà làm lịch bị thất truyền, (khi) Quốc Dụng làm quản lĩnh Khâm thiên giám, hàng ngày truyền dạy cho, đến nay mới nối được nghề học ấy. Quốc Dụng ngày thường có kiến văn được điều gì đều ghi chép cả, có tập “Thoái thực ký văn lục” truyền lại ở đời" [10].
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân trong sách
Đại học sĩ Trương Quốc Dụng cũng đã viết rằng:
- "Trương Quốc Dụng là một nhà thiên văn học, một người thầy đào tạo ra những nhà thiên văn học cho xứ sở nữa đầu thế kỷ XIX. Với tư cách là một nhà thiên văn học có công truyền dạy, chấn hưng khoa làm lịch Việt Nam thời Nguyễn. Tên ông Trương Quốc Dụng còn đáng được ghi vào danh sách các nhà thiên văn học Việt Nam. Và cũng có thể tôn vinh ông là một trong các vị hậu tổ của khoa làm lịch Việt Nam[11].
Ngoài ra, ông còn được người đời đánh giá là "vị quan có tài cao, đức trọng, học rộng, biết nhiều, công chính thanh liêm, tính tình ngay thẳng, không ưa nịnh bợ, chạy chọt"
[12].
Tưởng nhớ công lao và sự hy sinh của Trương Quốc Dụng và
Văn Đức Khuê, năm
1877, dân làng La Khê (nơi hai ông hy sinh) đã lập đền thờ hai ông (có tên là đền Quan Đại). Trong đền có bức hoành phi "Công nhược Thái Sơn" (
công lao như núi Thái Sơn) và nhiều đôi câu đối, trong đó có câu:
- Hồng Lĩnh giáng thần, nho tướng khoa danh song tuyệt lĩnh;
- Tiên Thành hợp miếu, trung thần tâm sự các thiên thu.
- Nghĩa là:
- Hồng Lĩnh giáng thần, nho tướng khoa danh hai đỉnh vút;
- Tiên Thành hợp miếu, trung thần lòng sáng mãi nghìn thu [13].
Ngày 31
tháng 7 năm
2009, khu lăng mộ và đền thờ Trương Quốc Dụng ở xã Thạch Khê (
Thạch Hà,
Hà Tĩnh) đã được công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia
[14].
Tên ông cũng được đặt cho một con đường ở Quận Phú Nhuận
Thành phố Hồ Chí Minh, tuy nhiên bị ghi sai thành Trương Quốc Dung
[15]
Sách tham khảo
- Quốc sử quán triều Nguyễn (Cao Xuân Dục làm Tổng tài), Đại Nam chính biên liệt truyện (bản dịch, trong bài gọi tắt là Chính biên). Nhà xuất bản Văn học, 2004.
- Quốc sử quán triều Nguyễn (Cao Xuân Dục làm Tổng tài), Quốc triều chính biên toát yếu (bản dịch, trong bài gọi tắt là Toát yếu). Nhà xuất bản Văn học, 2002.
- Trần Văn Giáp, Tìm hiểu kho sách Hán Nôm, mục: " Thoái thực ký văn ". Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2003.
- Nguyễn Lộc, mục từ "Trương Quốc Dụng" trong Từ điển văn học (bộ mới). Nhà xuất bản Thế giới, 2004.
- Nguyễn Đắc Xuân, Đại học sĩ Trương Quốc Dụng Qua sử sách tư liệu xưa và nay. Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin, 2006.
Chú thích
- ^ a b Theo Chính biên, tr. 633.
- ^ Theo Chính biên, tr. 634.
- ^ Chép theo Chính biên (tr. 634). Từ điển văn học (bộ mới, tr.1863) và Từ điển bách khoa Việt Nam (mục: "Trương Quốc Dụng") đều ghi ông làm "Thượng thư bộ Hình kiêm Phó Tổng tài Quốc sử quán".
- ^ Theo GS. Nguyễn Lộc, Từ điển văn học (bộ mới, tr. 1863) và bài viết về Trương Quốc Dụng trên website Mạng Việt Nam [1].
- ^ Theo Toát yếu, tr. 403.
- ^ Theo Toát yếu, tr. 411.
- ^ Theo Chính biên, tr. 633.
- ^ Theo Toát yếu, tr. 400.
- ^ Lược theo Tìm hiểu kho sách Hán Nôm, tr. 1226-1227.
- ^ Trích trong Chính biên, tr. 635.
- ^ Theo Nguyễn Đắc Xuân, sách đã dẫn.
- ^ Theo bài viết "Trương Quốc Dụng - Tấm gương tài đức xứ Nghệ" [2].
- ^ Theo bài viết "Trương Quốc Dụng - Tấm gương tài đức xứ Nghệ" (đã dẫn) thì ngôi đền này đã được công nhận là di tích lịch sử văn hoá cấp quốc gia từ năm 2000. Xem thêm bài viết "Đền Quan Đại và nghĩa khí của 2 vị công thần thời Nguyễn" [3].
- ^ Theo bài viết "Tri ân Đại học sĩ Trương Quốc Dụng" trên báo Đất Việt (bản điện tử) [4].
- ^ Hữu Công (22/9/2011). “Nhiều con đường ở TP HCM đặt sai tên danh nhân”.
Liên kết ngoài
- Nhân vật Trương Quốc Dụng [5]
